Wat is het?

Het myofasciale systeem bestaat uit spieren (myo) en bindweefsel (fascies). Het bindweefsel komt in allerlei vormen voor. Zo fijn als spinrag tot dikke fascieplaten. De fascies vormen een driedimensionaal netwerk door het hele lichaam heen van neus tot staart en van huid tot en met organen.
Het hele lichaam is omgeven door een laagje bindweefsel dat als een soort kous om het lichaam heen zit. Ook alle spieren en organen zijn omgeven door een laagje bindweefsel. Het hart zit bijvoorbeeld in een hartzakje en dit zakje bestaat uit bindweefsel. 

Behalve dat er een laagje bindweefsel om de spier heen zit, bestaat een spier zelf ook uit een driedimensionaal netwerk van fascies met spiercellen en vezels erin. Zonder dit netwerk zouden de spiercellen als een hoopje bij elkaar liggen, maar niet de spiervorm aan kunnen houden. 

Wat doet het? 

De fascies behouden dus de vorm van de spier, verzorgen de spiercellen, maar zorgen er ook voor dat de spier niet overrekt. Dit doen ze doordat er veel zenuwuiteinden en receptoren in de fascies zitten. De rekreceptoren geven een pijnsignaal af als de spier over de uiterste rekstand dreigt te gaan. 

Maar fascies doen nog veel meer dan dat. Fascies vormen samen met spieren verschillende banen door het lichaam. Deze banen zorgen voor de bewegingsmogelijkheid of voor de lichaamshouding en rompstabiliteit. De banen zijn onderling ook weer verbonden. 

De fascies zorgen voor het behoud van de vorm van het lichaam. Je kunt het lichaam eigenlijk zien als een skippybal. Als de bal op de grond stuitert verandert de vorm, hierbij wordt elastische energie opgeslagen waardoor de bal weer terugveert naar zijn oorspronkelijke vorm en omhoog stuitert. 

Een paard heeft een fasciaal systeem dat gespecialiseerd is in het opslaan van elastische energie en het terugveren waardoor een paard heel effectief en efficiënt kan bewegen met zo min mogelijk verbruik van energie. Zo heeft een paard hele lange pezen in het onderbeen. Bij de landing veren de kogels door (opslag elastische energie) en veren ze vanzelf weer terug waardoor een groot deel van de beweging geen energie kost. 

Biomechanisch gezien is het myofasciale systeem dus belangrijk voor het bij elkaar houden van het lichaam, voor het scheiden van bepaalde delen zodat beweging mogelijk is, voor het opslaan van elastische energie en het mogelijk maken van efficiënte beweging, maar ook voor het aanhouden van de lichaamshouding en het voorkomen van bewegingen die over de range of motion gaan. 

Daarnaast heeft het myofasciale systeem nog een heel aantal andere belangrijke functies zoals het transporteren van lichaamsvloeistof (lymfe) door het lichaam en terug naar de lymfevaten en speelt het een belangrijke functie bij het afweersysteem. 

De fascies hebben chemoreceptoren waar verschillende boodschapperstoffen zoals hormonen aan kunnen binden. Als een paard ergens van schrikt dan schiet de adrenaline in zijn bloed omhoog. Dit hormoon bindt aan de receptoren van de fascies en deze verhogen hun tonus (aanspanning). Dit is nodig om te kunnen vluchten of vechten. 

Ondertussen is ook wetenschappelijk aangetoond dat fascies emoties opslaan en door de fascies te releasen kunnen emoties loskomen en verwerkt worden. 

Het bovenlijn syndroom

Als we over het bovenlijnsyndroom spreken, dan hebben we het over een verzameling van symptomen met betrekking tot problematiek in de bovenlijn van het paard.

Het bovenlijnsyndroom is te herkennen aan de belijning van de hals, rug en het bekkengebied.
We zien zwelling van de aanhechtingen hoog in de hals en de schedel. Een dipje voor de schoft en naast en na de schoft. Het lage deel van de hals is verlaagd (in overstrekking), het voorste deel van de rug is ook te hol, de lendenen staan in flexiestand (opgebold) en het bekken staat meestal te veel ondergekanteld. Dit noemen we een incorrect flexie-extensie patroon (buiging- strekking patroon).
De onderlijn van het paard is te lang, de bovenlijn is verkort. De onderhals, borstspieren en de M. Brachiocephalicus zijn overontwikkeld, verstrakt en pijnlijk.

De rugbespiering is matig ontwikkeld en de bilspieren zijn onevenredig ontwikkeld. Het voorste deel is overontwikkeld en het achterste deel is onderontwikkeld.

De hamstrings zijn vaak overontwikkeld en pijnlijk. Het paard heeft de voorkeur om onderstandig te staan. Het borstbeen gaat omlaag en naar voren. Het paard heeft moeite om vierkant te staan.

Een paard met bovenlijnsyndroom kan onderliggende klachten hebben zoals kissing spines, halsartrose of synovitis (ontstekingen in de hals), artrose van het SI gewricht of slijmbeursontstekingen op de eerste of tweede halswervel. Vaak zien we dat er van de genoemde problemen meerdere tegelijkertijd voorkomen. Dit komt doordat de schedel, wervelkolom en het bekken als één geheel werken, dus als er ergens spanning of druk ontstaat, geeft dat een verkeerde krachtenverdeling over de gehele bovenlijn.

Doordat een paard met het bovenlijnsyndroom een verkeerde lichaamshouding heeft en van daaruit een verkeerd bewegingspatroon ontwikkelt, kunnen er ook blessures ontstaan in de benen. De meest voorkomende zijn aanhechtingsblessures van de tussenpees of het check ligament, ondervoet problemen en blessures van de knie (achter) en het spronggewricht.

Door de ontwikkeling van de bovenlijn van het paard goed te monitoren kunnen we het risico op blessures verminderen. Bij behandeling van de vroege symptomen kunnen we erger voorkomen! 

Probleemgedrag tijdens het rijden

Meestal is er een goede reden waarom een paard staakt, bokt, steigert, tandenknarst, staart zwiept of ander “probleemgedrag” laat zien. Vaak is de onderliggende reden een lichamelijke klacht die pijn veroorzaakt. Omdat er veel zenuwuiteinden zitten in de fascies, kunnen verstrakkingen erg pijnlijk zijn. Een soort scherpe zenuwpijn, die getriggerd kan worden door bepaalde lichaamshoudingen of oefeningen.

Omdat paarden meesters zijn in het verbergen van hun discomfort, moet er ook op de kleinere signalen van discomfort gelet worden. Signalen zoals verstrakkingen in het gezicht (rond de ogen, neus en mond), blik in ogen, de ademhaling, onrustige hoofd-halshouding en overmatig kauwen op het bit. 

Te weinig spierontwikkeling

Een paard dat problemen heeft met het myofasciale systeem ervaart vaak over het gehele lichaam pijn. Pijn is een enorme stressor voor een paard, waardoor hij zich in een continue stresstoestand bevindt. Tijdens stress zorgt het hormonale systeem ervoor dat een paard klaar staat om te vluchten of te vechten ten koste van herstel en opbouw van het lichaam. Dit gaat dus ook ten koste van de spieropbouw en kan er zelfs spierafbraak ontstaan. 

Ongewenst gedrag in de omgang

Is jouw paard narrig tijdens het poetsen? Gevoelig op aanraking? Of wil jouw paard je zelfs bijten of trappen als je aan hem zit? Dit zijn allemaal signalen dat hij last kan hebben van zijn lichaam. Ook singelnijd kan het gevolg zijn van pijnlijke fascies. Precies op de singelplek komen veel structuren samen en ontstaan er snel pijnlijke verstrakkingen. 

Rijtechnische problemen

• Overkruist aangalopperen
• In contra aangalopperen
• Niet terug kunnen of willen komen vanuit middengangen of uitgestrekte gangen
• Hupjes maken bij overgangen naar voren
• Stug worden in de overgang terug
• In galop vallen tijdens de midden- of uitgestrekte draf
• Moeite hebben met het aannemen van de buiging naar links of naar rechts

Dit zijn een aantal voorbeelden van rijtechnische problemen die veroorzaakt kunnen worden door verstrakkingen in het myofasciale systeem.

Vaak is het wel zo dat dit gecombineerde problemen zijn. Behalve de verstrakkingen spelen verticale en horizontale disbalans ook vaak een rol of een gebrek aan kracht. 

Geen correcte lichaamshouding aan kunnen nemen

Een correcte lichaamshouding is alleen mogelijk als het myofasciale systeem van het paard dit toelaat. Een paard kan alleen lengte in de hals aannemen als hij de schoft kan liften, zijn onderlijn kan sluiten en zijn myofasciale systeem kan activeren. 

Vandaar dat het ook zo belangrijk is dat het paard eerst behandeld wordt, voordat we kunnen verwachten dat het paard zich in een correcte lichaamshouding kan bewegen.
De behandeling zorgt ervoor dat het paard een goede lichaamshouding KAN aannemen, maar de training moet het hem leren en hem daarin sterker maken. 

Te schraal blijven ondanks voldoende voeding

Net als bij te weinig spierontwikkeling kan een paard met pijnklachten door de stresservaring ook te schraal blijven. Meer voeren geeft meestal weinig resultaat. Pijn en stress zorgen voor een minder goede werking van het maag-darmkanaal waardoor voeding minder goed verteerd en opgenomen wordt. Daarnaast staat het lichaam op afbraak en niet op opbouw.

Hoe behandelen we het myofasciale systeem?

Door middel van myofasciaal release therapie wordt het myofasciale systeem behandeld. Hierover kun je meer lezen op de pagina Myofasciale Release behandeling.

Dit is een hands-on techniek. Er zijn verschillende technieken om het weefsel te releasen zoals druk geven, strijken, fricties, schudden, stretches en mobilisaties. Deze technieken passen we toe op specifieke plaatsen op een manier die afhankelijk is van het individuele paard. Elk lichaam is anders, elk weefsel reageert anders. We lezen het weefsel met onze handen om zo de manier te vinden waarop het weefsel verzacht en loslaat.

Heel in het kort wordt het weefsel gereleased, gemobiliseerd, gereset en geactiveerd. Soms wordt er gebruik gemaakt van dry needling om hardnekkige restricties los te maken of restricties die heel diep in het weefsel liggen.

Fascies lopen in bepaalde fasciale banen door het lichaam heen. Ook komen ze in verschillende lagen voor in het lichaam. Van oppervlakkige tot (zeer) diepe lagen en met bijbehorende functie. Door kennis van deze banen en functies van het weefsel kan er heel gericht behandeld worden. Door de behandeling kan het weefsel zich ontspannen en krijgt het weer zijn oorspronkelijke functie en vorm terug. Blokkades in het weefsel worden zo opgeheven waardoor het paard geen pijnlijke verstrakkingen meer ervaart. 

Het is van belang dat een paard in zijn totaliteit wordt behandeld. Een probleem aan de knie achter, hoeft daar helemaal niet vandaan te komen. Als er alleen aandacht wordt besteed aan een plaatselijke behandeling, dan zullen de spieren/spiergroepen die het probleemgebied beïnvloeden, het weer strak trekken omdat die niet zijn losgemaakt. Dus alleen een holistische aanpak zorgt ervoor dat de behandeling zin heeft. 

Waarom is behandeling in combinatie met training zo belangrijk?

Het is niet alleen zaak om het lichaam los te maken, maar vooral ook om los te houden. Behandeling in combinatie met correcte training is daarom van belang. Het doel is om het lichaam van het paard in balans te brengen. Door training waarbij het paard zijn schoft lift en zo zijn romp leert te stabiliseren, zal het paard in balans komen, ritmisch gaan bewegen en van de grond af veren.

De benen worden dan evenredig en op de juiste manier belast. Dit allemaal betekent dat er geen compensatie meer in het lichaam plaatsvindt waardoor blessures in de rug en benen kunnen herstellen. Bovendien wordt het myofasciale systeem op een gezonde manier geactiveerd en kan het paard moeiteloos en met souplesse bewegen. Bij een gelijke verdeling van krachten over het lichaam kost het het paard namelijk relatief weinig energie om te bewegen. 

Daarnaast train je het zenuwstelsel van het paard. Het automatiseren van een correct bewegingspatroon helpt het lichaam gezond te houden en verstrakkingen te voorkomen. In het begin van de revalidatie zijn de behandelingen om de 4 tot 6 weken nodig. Met goede training waarbij het paard zijn myofasciale systeem op een goede manier gebruikt en activeert, blijft zijn lichaam gezond en zal alleen nog zo nu en dan een onderhoudsbehandeling nodig zijn. 

Andere belangrijke factoren

Het myofasciale systeem is in positieve zin beïnvloedbaar door behandeling en correcte training. Helaas zijn er ook factoren die het systeem negatief beïnvloeden. Factoren zoals (langdurige) stress en overmatige inname van suikers zijn hier voorbeelden van.

Als een paard (langdurig) stress ervaart, bijvoorbeeld door zijn huisvesting, kunnen er verstrakkingen in de fascies ontstaan. Door stress komen fascies en spieren meer op spanning te staan. Als er sprake is van chronische stress blijven de fascies en spieren in verstrakte toestand waardoor het lichaam van het paard stug, stijf en pijnlijk wordt. 

Op het moment dat het lichaam te veel suiker moet verwerken, binden de suikermoleculen zich aan eiwitmoleculen in het lichaam. Alle lichaamscellen en weefsels bestaan voor een groot gedeelte uit eiwitten. De suikers zetten zich vast op de eiwitten, collageen en elastine. Collagene vezels zorgen ervoor dat het bindweefsel niet oneindig kan worden uitgerekt. De elastische vezels zorgen voor elasticiteit in het bindweefsel. Door versuikering van deze eiwitten kunnen ze niet meer optimaal functioneren en sterven ze sneller af.

De elastische vezels verharden, waardoor het weefsel stijf en minder elastisch wordt. Je kunt je voorstellen dat er sneller verstrakkingen in het lichaam ontstaan en de versuikerde fascies ‘releasen’ ook minder snel bij een behandeling. 

Suiker zorgt ook voor laaggradige ontstekingen in het lichaam en een verstoorde zuurtegraad waardoor enzymatische processen minder goed verlopen. Dit heeft een effect op de algehele gezondheid van het paard.

De laaggradige ontstekingen vinden we ook terug in de fascies. Deze kleuren dan lichtgeel in plaats van wit. Laaggradig ontstoken fascies reageren niet zo goed op release technieken, het weefsel wil niet goed loskomen, het voelt soms wat oedemateus aan en we moeten voorzichtiger te werk gaan omdat dit weefsel sneller geïrriteerd raakt en dan na de behandeling reageert waardoor het stijf en pijnlijk wordt. Dit herstelt wel weer, maar het effect van de behandeling is dan minder goed.

Over het myofasciale systeem zijn ondertussen talrijke boeken geschreven en elke week worden er weer nieuwe dingen ontdekt. Kennis van de fascies verandert de inzichten met betrekking tot biomechanica, kreupelheden, rugpijn en pijn in het algemeen volledig. De komende decennia zullen er ongetwijfeld nog meer ontdekkingen gedaan worden.

Er is ondertussen bijvoorbeeld ook wetenschappelijk bewijs dat emoties in de fascies opgeslagen worden en dat fascies een grote rol spelen in de verzorging van orgaan-, spier-, en zenuwcellen. Er is nog zo veel meer te leren en te ontdekken.

Ondertussen staan wij zelf nog dagelijks versteld van de resultaten en de veranderingen die paarden laten zien na een myofasciale behandeling. Maar zoals met alles……er is niks wat altijd werkt en alleen een myofasciale behandeling zonder biomechanisch correcte training en gezonde voeding is zinloos. Dan heeft de behandeling slechts tijdelijk of beperkt effect. 

Opleidingen

Equine Functional Evaluation

Behandeling

Clinics